BAĞIMLI KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Giriş

Bağımlı Kişilik Bozukluğu (BKB), bireyin başkalarının bakımına duyduğu yoğun ihtiyaç
nedeniyle aşırı boyun eğici ve yapışkan davranışlar sergilediği, ayrılma korkusunun ön
planda olduğu bir kişilik yapılanmasıdır. DSM-5 sınıflandırmasına göre C kümesi, yani
“kaygılı-korkulu” kişilik bozuklukları arasında yer alır. Kadınlarda erkeklere oranla daha sık
görülmektedir.

DSM-5 Tanı Kriterleri

Bağımlı Kişilik Bozukluğu tanısı için aşağıdaki sekiz belirtiden en az beşinin bulunması
gerekir (APA, 2013):

1. Günlük kararları başkalarının aşırı tavsiyesi ve güvencesi olmadan veremez.
2. Hayatının önemli alanlarında başkalarının sorumluluk almasına ihtiyaç duyar.
3. Destek kaybı korkusuyla, başkalarıyla anlaşmazlık yaşamaktan kaçınır.
4. Özgüven eksikliği nedeniyle kendi başına proje başlatmakta ya da eyleme geçmekte
zorlanır.
5. Destek görmek için hoş olmayan işleri yapmayı kabul eder.
6. Yalnız kaldığında çaresiz hisseder ve kendi kendine yetemeyeceğini düşünür.
7. Yakın bir ilişki bitince hızla yeni bir destek ilişkisi arar.
8. Kendi başının çaresine bakmak zorunda kalacağı düşüncesiyle gerçekçi olmayan
şekilde meşguldür.

Teorik Yaklaşımlar

Psikodinamik Model

Freud’un oral döneme vurgu yaptığı bu modelde, bireyin bağımlı yapısı bilinçdışı çatışmalar
ve nesne ilişkileri kuramı çerçevesinde ele alınır.

Bilişsel Model

“Kendim yetersizim, tek başıma yapamam” gibi düşünceler, olumsuz benlik algısıyla
birleşerek bağımlı davranışları besler.

Davranışsal ve Sosyal Öğrenme Modeli

Bağımlı davranışların ödüllendirilmesi veya çevreden öğrenilmesiyle pekiştiği görüşü temel
alınır.

Özellik (Trait) Modeli

Beş faktör kişilik kuramı kapsamında bazı bireylerin bağımlılık eğilimlerinin kişiliğin doğal
bir parçası olabileceği savunulur.

Nedenleri

Genetik ve Biyolojik Faktörler

Tek yumurta ikizlerinde BKB benzerliği daha yüksek bulunmuştur (Torgersen, 2000).
Cloninger’e göre kişilik üzerinde kalıtsal biyolojik etkiler mevcuttur.

Ebeveyn Tutumları

Aşırı koruyucu veya otoriter ebeveynlik tarzları, çocuğun özgüven gelişimini engelleyebilir
ve ileride bağımlı kişilik örüntüsüne neden olabilir.

Kültürel Etkenler

Kolektivist kültürlerde itaatkâr davranışlar daha çok normalleştirildiğinden, BKB fark
edilmekte zorlanabilir. Bazı kültürlerde bu tür davranışlar hatta teşvik edilebilir.

Hastalık Geçmişi

Kronik hastalıklar bireyde bağımlı ilişki kurma ihtiyacını artırabilir. BKB’li bireyler sağlık
desteği aramada daha aktiftir.

Cinsel ve Duygusal İstismar

Çocuklukta yaşanan istismar, ileri yaşlarda bağımlı ilişkiler kurma riskini artırabilir.

Komorbiditeler

Çekingen Kişilik Bozukluğu (ÇKB)

İki bozuklukta da düşük öz güven ve yetersizlik hissi vardır. BKB boyun eğici ve destek
arayıcıdır; ÇKB ise eleştiriden kaçınan ve kaçınmacı bir tutum sergiler.

Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu (OKKB)

Özellikle biriktirici OKB tipinde belirgin örtüşmeler görülmüştür.

Sınırda ve Histriyonik Kişilik Bozukluğu

Her iki yapıda da terk edilme korkusu ve onay ihtiyacı baskındır. Ancak Sınırda KB kaotik
ilişkilerle, Histriyonik KB ise dikkat çekici davranışlarla karakterizedir.

Diğer Komorbid Bozukluklar

Narsisistik, antisosyal, paranoid, şizotipal kişilik bozukluklarının yanı sıra anksiyete ve
depresyon da sık görülür.

Tedavi Yaklaşımları

Psikoterapi

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve Psikodinamik Terapi en sık tercih edilen yöntemlerdir.
Bütünleştirici terapiler de etkili olabilir.

İlaç Tedavisi

BKB için doğrudan bir ilaç bulunmamakla birlikte, eşlik eden depresyon ve anksiyete gibi
durumlar için ilaç desteği verilebilir. Bağımlılık riski nedeniyle dikkatli olunmalıdır.

Terapötik İlişki Özellikleri

BKB’li bireyler genellikle tedaviye uyumludur ve iş birliğine açıktır. Ancak terapiste aşırı bağlanma, önemli konuları saklama ya da terapiyi sonlandırmada zorluk yaşama gibi riskler mevcuttur.

Başa Çıkma Stratejileri

• Özgüveni Artırmak: Kendini tanımak, küçük hedefler belirlemek, hobi edinmek.
• Sağlıklı İlişkiler Kurmak: “Hayır” diyebilmek, sınır koymak, etkili iletişim
geliştirmek.
• Bağımsızlaşmak: Basit kararlar vermek, tek başına aktivitelerde bulunmak.

Kaynakça

Acıbadem Sağlık Grubu. (2020, 11 Şubat). Bağımlı kişilik bozukluğu nedir, belirtileri
nelerdir?
https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/bagimli-kisilik-bozuklugu-nedir-belirtileri-nelerdir/
Aydan, K. (t.y.). Türkiye’de bağımlı kişilik bozukluğu ve flört şiddeti arasındaki ilişki.
Universitatea de Studii Europene din Moldova.
Onay, Ö. A. (2022). Bağımlı kişilik bozukluğunun örgütsel sonuçları bağlamında incelenmesi
(Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi, İşletme Enstitüsü.

FATMA DENİZ KAMAN