Narsisizm Nedir?
Narsisizm veya özseverlik, kişinin kendi bedensel veya zihinsel benliğine karşı duyduğu hayranlık ve bağlılık, kabaca tabirle kişinin kendisine aşık olması olarak tanımlanan bir terimdir.
Narsisizmin ileri boyutlarda olmasına narsistik kişilik bozukluğu adı verilmektedir.
Freud narsisizmi « dış dünyadan soyutlanan libidonun egoya yönlendirilmesi» şeklinde açıklamıştır.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Özellikleri
- Kendilerini diğer insanlardan üstün görürler.
- Manipüle edici davranışlar sergilerler.
- Kendi başarı ve yeteneklerini abartırlar.
- Başkalarını kendi çıkarları doğrultularında kullanırlar.
- Sürekli övgü ve ilgi beklerler.
- Özgüvenli gibi gözükseler de aslında öyle değiller ve bunun dışarıdan fark edilmesinden korkarlar.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Nedenleri
- İstismar veya travma
- Aşırı övgü
- Kişiyi onaylayıcı bir ortamın olmaması
- Güvenilmez ebeveynlik
- Ebeveynlerde aşırı hoşgörü
Narsistik Kişilik Neden Gelişir?
- Narsistik kişilik bozukluğunda 0-6 yaş oldukça önemlidir. Bu çağda çocuk ailesi ile iletişimde olur. Özellikle annesi ile kurmuş olduğu iletişim, çocuğun bireysel gelişiminde ve sonraki yaşamında çok etkilidir. Çocuğun ebeveynlerin beklentisini karşılaması gerekmektedir ve ebeveynler çocuklarını, kendi beklentilerini karşılaması amacı ile belirli bir seviyede tutarlar. Ancak bunu bilinçsiz bir şekilde yaparlar. Çocuk ebeveyni için en uslu, en başarılı, en zeki olmak zorundadır. Böylece çocuk kendi potansiyeli ile varlığını gösteremez ve kendi kendine karar vermekte zorluk yaşamaya başlar.
- Narsistik kişilik bozukluğunun kökeninde, çocukluk döneminde ailenin yeteri kadar eşduyum göstermemesi ve çocuğun doğru aile ortamında yaşamın düş kırıklıkları ve güçlükleri ile yeteri kadar karşı karşıya kalmaması yatar. Ailenin her durumda çocuğu aşırı abartmaları ve pohpohlamaları ile büyüyen çocuk, bundan dolayı aşırı bir biçimde büyüyen bir öz benlik duygusuna sahip olur. Aynı zamanda narsist bireylerin geçmişlerinde, çocukluklarında yaşadıkları duygusal ihmaller de yer almaktadır.
- Narsistik kişilik bozukluğu yaşayan fertlerin kişiliklerinin derinlerine göz atıldığında, aşırı bir değersizlik duygusunun varlığı açığa çıkmaktadır. Bu duygudan kaçmak için daimi olarak değerlerini arttıran olay ve eylemler içerisinde yer alıp diğer bireyleri küçük görürler. Fakat bütün bu olaylar ve sürecin farkında değillerdir.
Narsisizmin Türleri
- Büyüklenmeci (grandiyöz) Narsisizm
- Bu tipte kişi kendini üstün ve özel görür.
- Genellikle dışa dönük özgüveni yüksek gözükürler ama bu özgüven kırılgandır.
- Kırılgan (gizli) Narsisizm
Dışarıdan utangaç, hassas veya içekapanık görünebilirler ama iç dünyasında özel olma isteği vardır.
Genellikle içedönük ve depresyona eğilimlilerdir.
- Kötücül Narsisizm
- Bu, narsisizmin en tehlikeli formudur.
- Sadizm eğilimleri, empati yoksunluğu, manipülasyon ve sömürü hakimdir
- Bu tür, narsistik kişilik bozukluğu ile antisosyal kişilik bozukluğu arasında bir yerde konumlanır
- Toplumsal/ Kahraman Narsisizm
- Kişi kendini toplum için çalışan kahraman gibi görür.
- Görünürde yardımsever ama özünde onay ve üstünlük peşindedir
- Ruhsal/ Manevi Narsisizm
- Kişi ruhsal gelişim, din veya spiritüellik üzerinden üstünlük kurar.
- Maneviyatı bir rekabet alanına dönüştürür.
- Bu tür, genellikle spiritüel çevrelerde sık görülür.
EK: Bazı araştırmacılar sağlıklı narsisizm kavramını da eklerler.
Bu kişinin kendine değer vermesi, sınırlarını koruması ve özsaygısını dengeli biçimde sürdürmesi anlamına gelir.
Empati, özgüven ve özfarkındalığın birleşimi olarak doğabilir.
- Mesleki/ Entelektüel Narsisizm
- Zeka, bilgi veya başarı üzerinden üstünlük kurma
- Aşk Narsisizmi ( Erotik/ Cinsel) Narsisizm
- Cinsel çekiciliğini veya romantik ilgiyi bir güç aracı olarak kullanma
- Karşı cinsi manipüle etme, sürekli beğenilme ihtiyacı
- Flörtöz, baştan çıkarıcı veya duygusal olarak uzak tutumlar
- Patolojik Narsisizm
- Klinik düzeyde ciddi işlev bozukluğu yaratan narsisizmdir.
- Aşırı benmerkezcilik, empati eksikliği, duygusal istismar, manipülasyon.
- Artık kişilik özelliği değil kişilik bozukluğu düzeyindedir
- Somatik Narsisizm
- Fiziksel görünüm, beden, sağlık veya güzellik üzerinden kimlik kurma
- Aşırı dış görünüş takıntısı, estetik operasyonlar, sürekli dikkat çekme çabası
- Kodlu Narsisizm
- Kırılgan narsisizmin alt biçimidir
- Sessizce kıskanma, pasif-agresif tutumlar, «kurban» rolüyle ilgi çekme
- Alçakgönüllü görünür ama içten içe üstünlük hisseder
- Kolektif ( grupsal ) Narsisizm
- Kişisel kimlik yerine ait olduğu grup, millet, din, takım veya ideoloji üzerinden üstünlük kurma
- Milliyetçilik, fanatizm, örgütsel kültür
- Psikolojik köken: Kişisel değersizlik hissini grup aidiyeti ile telafi etme
- Ahlaki/ Etik Narsisizm
- Ahlaki doğruluk, etik davranış veya erdemli olma üzerinden üstünlük kurma
- Başkalarını daha az ahlaklı olarak görme, yargılayıcı tutum
- Örnek: « Ben asla yalan söylemem, o yüzden herkesten daha iyiyim»
- Çevreci veya Aktivist Narsisizm
- Toplumsal ya da çevresel duyarlılığı kendi imajını parlatmak için kullanma
- Gerçek fark yaratmaktan çok, duyarlı görünmeye odaklanma
- Modern Örnek: Sosyal medyada «aktivist imajı» oluşturmak ama eylemde bulunmamak
Narsisizmin Altında Yatan Savunma Mekanizmaları
- Narsisizmin altında kırılgan bir benlik vardır ve bu benlik utanç, değersizlik ve reddedilme korkusuna karşı kendini savunur. Bu savunma mekanizmaları kısa vadede işe yarasada, uzun vadede gerçek ilişkileri, empatiyi ve içsel huzuru zedeler.
- Yansıtma: Kişinin kendi kabul edemediği duygu veya dürtülerini başkalarına atfetmesidir. Kendi zayıflığını, kıskançlığını veya yetersizliğini kabul edemez «sen beni kıskanıyorsun!» diyerek bunu karşısındakine yükler. İçsel kusur veya eksikliklerinden kaçınmaya çalışır.
- İnkar: Rahatsız edici gerçekleri kabul etmez. Hatalarını, eksikliklerini veya başarısızlıklarını asla kabul etmez «ben yanlış yapmam, beni kimse anlamıyor» gibi cümleler sıktır. Amacı özsaygının zarar görmesini engellemektir.
- Değer yüceltme veya Değersizleştirme: Başta birini mükemmel görür sonra en ufak bir hayal kırıklığında onu indirger.
- Bölme: Dünyayı tamamen iyi veya tamamen kötü olarak algılar. Kendisini iyi, eleştireni kötü olarak tanımlar. Amacı kimlik bütünlüğünü korumak ve utanç duygusundan kaçmaktır.
- Rasyonalizasyon: Davranışlarını veya hatalarını mantıklı nedenlerle açıklama eğilimidir. «Ben yüksek standartlara sahibim o yüzden kimse bana yetmiyor» gibi cümleler duyulur.
- Özdeşleşme: Başka birinin özelliklerini benimseyerek benlik değerini arttırmak. «Ben Steve Jobs gibiyim» gibi sözlerle güçlü, başarılı veya ünlü biriyle özdeşleşerek kendi değersizliğini telafi eder. Bu davranışın amacı değersizlik hissini azaltmak, sahte büyük bir benlik inşaa etmektir.
Tedavi Yöntemleri
1.Psikoterapi
a)Bireysel Psikoterapi = psikodinamik terapi, bilişsel davranışçı terapi, şema terapi, aktarım odaklı terapi
b)Grup terapisi
- İlaç Tedavisi
3.Kendini Geliştirme ve Farkındalık
a)empati çalışmaları
b)kendini sorgulama
c)geribildirim kabulü
d)sağlıklı ilişkiler kurma
Zeynep SOLAK
