Depersonalizasyon-Derealizasyon Bozukluğu (DPDR)

DEPERSONALİZASYON NEDİR?
Depersonalizasyon, kişinin kendi bedenine veya zihnine yabancılaşma hissi yaşamasıdır. Bu durumda birey, kendi duygularını ve düşüncelerini dışarıdan bir gözlemci gibi izliyormuş gibi hisseder.

Kişi, kendini gerçek dışı veya otomatik pilotta gibi algılar. Bu durum, yoğun bir huzursuzluk ve rahatsızlık hissi yaratabilir.

DEREALİZASYON NEDİR?
Derealizasyon ise, çevresindeki dünyanın gerçek dışı veya bulanık göründüğü bir algı bozukluğudur. Birey, etrafındaki nesnelerin ve insanların sanki bir rüyadaymış gibi, tuhaf ve tanıdık olmayan bir şekilde göründüğünü hisseder. Çevresel algılar bozulmuş gibi gelir ve bu da kişinin günlük yaşamında ciddi rahatsızlıklara neden olabilir.

EPİDEMİYOLOJİ

• Genel popülasyonda %1-2 oranında görülür.
• Bireylerin yaklaşık %30’unda epizodik semptomlar, diğerlerinde ise kronik ve sürekli bir seyir görülür.
• Kronik DPDR vakaları %0,8-1,9 yaygınlığa sahiptir.
• Erkek ve kadınlar eşit oranda etkilenir.

BELİRTİ VE BULGULAR

DEPERSONALİZASYON (KENDİNDEN KOPMA):

• Kendi bedenine ya da benliğine yabancılaşma hissi.
• Kendi bedeninden veya düşüncelerinden uzaklaşmış hissetme.
• Bedenini ya da hareketlerini dışarıdan gözlemliyormuş gibi hissetmek.
• Duygusal ve fiziksel olarak uyuşukluk hissi.
• Kendini robot gibi hissetmek, mekanik hareketler yapmak.
• Vücudunun bazı bölümlerini farklı boyutta algılama (büyümüş, küçülmüş ya da şişmiş gibi).
• Düşünce ve hareketler üzerinde kontrol kaybı hissi.

DEREALİZASYON (ÇEVREDEN KOPMA):

• Çevrenin gerçekliğini sorgulama, dış dünyaya yabancılaşma.
• Zaman algısında bozulma (zamanın hızla geçtiği ya da hiç ilerlemediği hissi).
• Çevredeki nesneleri sis bulutlarıyla çevrili, renksiz ya da bulanık görmek.
• İnsanlar ve çevreyle arasında görünmez bir duvar olduğu hissi.
• Çevreyi iki boyutlu ve yapay görmek.

EK SORUNLAR

• Depresyon ve anksiyete.
• Stresle semptomlarda artış.
• Konsantrasyon eksikliği.

NEDENLER

1. PSİKOLOJİK SEBEPLER:
   • Travma: Çocukluk dönemi istismarları, duygusal ihmal.
   • Şiddetli stres, panik ataklar, depresyon.
   • Travmatik olaylar (kaza, ölüm, doğal afet gibi).
   • Psikoaktif madde kullanımı (özellikle esrar ve alkol).
2. NÖROBİYOLOJİK FAKTÖRLER:
   • Prefrontal korteksin duygusal tepkileri baskılaması.
   • Gri madde azalması ve beyaz madde bütünlüğünün bozulması.
   • Amigdala etkilenimi gözlemlenmez.
3. FİZYOLOJİK SEBEPLER:
   • Aşırı yorgunluk ve uykusuzluk.
   • Epilepsi, migren gibi nörolojik durumlar.
4. SAVUNMA MEKANİZMASI:
   • Beynin, travmatik deneyimlerle başa çıkmak için geliştirdiği bir tür koruma mekanizması olarak işlev görebilir.
   • Kişi, yaşadığı duygusal acıya karşı kendisini yabancılaştırarak bir nevi “gözcü” rolüne bürünür.

TANI KRİTERLERİ (DSM-5)

• Kalıcı veya tekrarlayan depersonalizasyon/derealizasyon epizotları:
  • Depersonalizasyon: Kişi, kendi benliğine ya da bedenine dışarıdan bir gözlemci gibi bakar.
  • Derealizasyon: Çevresindeki dünya rüya gibi, gerçek dışı ya da bulanık algılanır.
• Gerçeklikle dissosiyasyonu ayırt edebilme:
  • Birey, yaşadığı deneyimlerin gerçek olmadığını fark eder.
• Semptomların sosyal, mesleki veya günlük yaşamı bozacak kadar ciddi olması.
• Semptomların bir madde veya başka bir psikiyatrik bozukluktan kaynaklanmaması.

TANI NASIL KONULUR?

• Kapsamlı bir klinik değerlendirme yapılır.
• Semptomların başka nedenlerden kaynaklanmadığını belirlemek için tıbbi testler uygulanabilir.
• Madde ya da ilaç kullanımına bağlı etkiler değerlendirilir.
• Kişinin kendi yaşantısına dair farkındalığı incelenir.

TEDAVİ

1. PSİKOTERAPİ:
   • Bilişsel Davranışçı Terapi (CBT): Kişinin semptomlarını anlamasına ve kontrol altına almasına yardımcı olur.
   • Psikoeğitim: Hastaları bozukluk konusunda bilgilendirme.
   • Travma Odaklı Terapi: Geçmiş travmalarla yüzleşmek ve bunları işlemek hedeflenir.
   • Meditasyon ve Farkındalık Teknikleri: Anda kalmayı teşvik eder ve bireyin kendisi ve çevresiyle bağlantısını yeniden kurmasına yardımcı olabilir.
2. FARMAKOLOJİK TEDAVİ:
   • Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRIs).
   • Benzodiazepinler ve naltrekson.
   • Eğer birey depresyon ya da anksiyete gibi eşlik eden bir rahatsızlık yaşıyorsa, uygun ilaç tedavisi planlanabilir.
3. TEKRARLAYAN TRANSKRANİYAL MANYETİK STİMÜLASYON (RTMS):
   • Temporoparietal bağlantıda uygulanan rTMS ile semptomlarda iyileşme sağlanabilir.
4. KENDİ KENDİNE YARDIM TEKNİKLERİ:
   • Rahatlama egzersizleri ve dikkat dağıtma.
   • Egzersiz ve sağlıklı beslenme.
   • Düzenli uyku alışkanlığı geliştirme.
   • Sosyal ilişkileri güçlendirme ve yalnız kalmaktan kaçınma.

AHMET HASAN MİRİCİ