Trikotillomani (saç yolma bozukluğu)’nin ana özelliği birinin kendi saçını tekrar tekrar yolmasıdır. Saç yolma, bedenin kılların uzadığı herhangi bir bölgesinde görülebilir, en yaygın bölgeler, baş, kaşlar, kirpikler; en az görülen bölgeler ise koltuk altı, yüz, kasık ve peri-rektal bölgelerdir. Saç yolma bölgeleri zamanla değişebilir.
Saç yolmanın saç kaybına yol açması gerektiği düşünülebilir ancak bu bozukluğa sahip bazı kişiler yaygın bir örüntü olarak saç yolabilirler (yani, bir bölgenin farklı yerlerinden teker teker saç yolmak), böylece saç kaybı açıkça görülmeyebilir. Alternatif olarak, kişiler makyaj yapmak, eşarp veya peruk kullanmak gibi çeşitli yollarla saç kaybını gizleme veya saklama girişiminde bulunabilirler. Saç yolmaya, saçı kapsayan bir dizi davranışlar veya ritüeller eşlik edebilir. Bu nedenle, kişiler yolmak için belirli bir saç türünü arayabilir (ör. belirli bir dokuya veya renge sahip saçlar), saçı belirli bir yöntemle çekmeyi deneyebilir (ör. böylece kökü bozulmamış görünür) ya da saçı yolduktan sonra bakarak inceleyebilir veya dokunarak ya da ağızla saçla oynayabilirler.
Farkındalık seviyelerine göre saç yolma davranışları;
Bazı kişiler dikkatini daha çok saç yolmaya odaklanmış gibi görünürler, bu kişilerde saç yolma davranışı genellikle dikkati dağıtma, saç yolmadan zevk alma, rahatlama, gerginlik, stres gibi belirli duygu ve düşüncelerle yanıt olarak ortaya çıkar. Bazı kişiler de daha çok otomatik davranış sergilerler. Burada kişi yaptığı davranışın farkında değildir. Örneğin ders çalışırken saç, kaş gibi vücudunda yer alan tüyleri koparabilir, tüylerini kopardığını daha sonra aynaya baktığında veya bir başkası kendisine söylediğinde fark eder. Birçok kişi, her iki davranış biçimini bir arada bildirmektedir
Trikotillomani’nin belirtileri;
Saçların belli bölgelerde seyrelmesi veya dökülmesi, saçların düzensiz uzunluklarda veya kesik kesik olması, saç çekme eylemine bağlı olarak ciltte izler veya tahrişler oluşması, kişinin anksiyete ve stres düzeyleri yüksek seviyelerde olabilmesi, saç yolma eylemi ile geçici bir rahatlama veya zevk sağlanabilmesi ve saç yolma sonrası kişinin suçluluk duyabilmesi veya utanabilmesidir
Saç yolma bozukluğunun Görülme Sıklığı
Trikotillomani genellikle çocuklukta veya ergenlikte başlar. En sık erken ergenlik döneminde ortaya çıkar ve en yüksek yaygınlık 4 – 17 yaş aralığındadır. Çocuklar arasında, erkekler ve kızlarda daha eşit görülme sıklığına sahiptir. Kadınlarda erkeklere oranla on kat daha sık görülmektedir. Cinsiyet farklılığının nedeni olarak kadınların tedaviye daha fazla başvuruları, erkeklerin tedaviden kaçınmaları ile ilgilidir.
Saç yolma bozukluğunun sebepleri
Genetik faktörler: Trikotilomani, obsesif kompulsif bozukluğu (OKB) olan kişilerde ve bunların birinci derece akrabalarında daha sık görülür.
Psikolojik faktörler: Saç yolma çeşitli duygusal durumların ardından görülebilir veya bunlara eşlik edebilir; kaygı veya sıkıntı duyguları tarafından tetiklenebilir, artan bir gerginlik hissinden sonra ortaya çıkabilir
Nörokimyasal faktörler: Nörotransmitter serotonin eksikliği ile trikotillomani arasında bir bağlantı olabilir; İkisi arasındaki varsayılan bağlantı, seçici serotonin geri alım inhibitörlerinin (SSRI’lar) trikotillomanisi olan bazı kişilerin tedavisindeki başarısına dayanmaktadır. Ek olarak serotonin ve dopamin sistemlerindeki düzensizliklerin işlevsel olarak saç yolma ile ilişkili olabileceğine yönelik bulgular da vardır.
Yapısal beyin anormallikleri: Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) çalışmaları, trikotillomanisi olan bazı kişilerin alışkanlık oluşturma, engelleyici kontrol ve duygulanımın düzenlenmesiyle ilgili subkortikal bölgelerde anormalliklere sahip olduğunu göstermiştir.
Eşlik eden tanılar
Saç yolma bozukluğu olan kişilerin büyük bir çoğunluğu aynı zamanda, deri yolma, tırnak yeme ve dudak ısırma da dahil olmak üzere bir veya daha fazla diğer bedene odaklı tekrarlayan davranışlara sahiptir.
Ayrıca saç yolan kişilerde trikofaji (saçın yutulması) da sık görülür. Bu çiğneme veya ağızlama davranışı sıklıkla midede veya ince bağırsakta problemlere sebep olur.
Erişkinlerde eş tanılar ise duygudurum bozukları, depresif bozukluklar olarak karşımıza çıkmaktadır
Çocuklarda Trikotillomaniye en çok eşlik eden tanı anksiyete bozukluğudur. Trikotillomani ve depresif bozuklukla ilişkisinde yapılan araştırmalarda ise Trikotillomani’nin geliştiği çocuklarda depresif semptomların daha sık olduğu bildirilmiştir.
Trikotillomani hastaları arasında yüksek oranda DEHB tespit edilmiştir Trikotillomanili genç hastaların, özellikle seçici dikkat olmak üzere daha düşük dikkat düzeylerine sahiptirler.
Yaklaşımlar
Alışkanlığı Geri Çevirme Terapisi
Saç yolma davranışını yönetmek için farkındalık eğitimi ile, kişinin kendi davranışını fark etmesini sağlar; Kendini izleme ile, kişi davranışının kaydını tutar; Uyaran kontrolü ile, davranışı azaltmak veya engellemek için teknikler kullanır, örneğin şapka takmak veya eldiven giymek; Yarışmalı cevap müdahalesinde, kişiye dürtü kaybolana kadar başka bir davranış öğretilir; ve Uyaran-tepki müdahalesinde, saç yolma dürtüsü geldiğinde alternatif aktiviteler önerilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi
Bilişsel davranışçı müdahalede saç yolma eyleminin yaşam kalitesi ve işlevsellik ile ilişkileri araştırılır. Saç yolma davranışının yoğunlaştığı zamanlar ve durumlar saptanır. Saç yolma dürtüsüne karşı tepki yanıtlar oluşturulur ve farkındalık eğitimi verilir.
Psikodinamik terapi
Hastanın kendilik algısını, ilişkilerini ve duygusal farkındalığını artırarak, trikotillomaniyi tetikleyen duygusal ve psikolojik faktörleri ele almayı amaçlar. Bu süreçte, saç yolma davranışının bir savunma mekanizması veya duygusal bir boşluğu doldurma çabası olabileceği düşünülür.
Raziye YENER
