Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), genellikle çocukluk döneminde başlayan, uzun süreli ve yaygın bir nörogelişimsel bozukluktur.
DEHB Nasıl Oluşur ?
-DEHB genetik olarak kalıtılan genetik özelliklerle çevresel biyolojik faktörlerin (kurşun-sigara-alkol gibi zehirli maddelere maruz kalma) etkileşimi sonucunda beyinde nörobiyolojik bozukluklara yol açan bir hastalıktır. DEHB oluşumunda genetiğin rolü % 80-90 dolaylarındadır. Sanıldığının aksine anne-babanın çocuğuna hatalı davranması gibi nedenlerle DEHB oluşmaz; anne-babanın hatalı tutumları DEHB belirtilerinde artışa veya DEHB’ye başka psikiyatrik sorunların eklenmesine yol açabilir. Kişiye kalıtılan genetik miras onun ileride DEHB olup olmayacağı konusunda en önemli belirleyicidir. Ancak kalıtım dışında bazı biyolojik faktörler de genetik yapıyla etkileşime girerek DEHB’in ortaya çıkıp çıkmamasında etkili olurlar.
Kalıtım
-Kalıtım genetik yatkınlık ve çevresel biyolojik faktörlerin birbiriyle etkileşimi DEHB oluşturacak düzeyde olduğunda bebeğin beyninde bazı bozukluklar oluşmaya başlar.Bu bozukluklar beynin ön bölgesi (frontal lob) ve onunla yakın ilişkide olan beyin bölgelerinde (striatum ve beyincik) normalden eksik bir gelişime yol açar. Doğum sırasında ve doğum sonrası bebeğin ilk birkaç yaşında beyindeki bu bozukluklar artma veya azalma eğilimi gösterebilir. Örneğin sağlıklı bir doğum ve doğumdan sonra toksinlerle karşılaşmama, beyindeki bu bozukluğun daha artmasını engeller ve ileriki yıllarda DEHB’nin çok daha az şiddetli olmasını sağlayabilir. Diğer yandan doğum sırasında beyin zedelenmesi olması veya doğumdan sonra çocuğun kurşun sigara gibi zehirli maddelere maruz kalması beyindeki bu bozuklukların çok daha artmasına ve ileride DEHB belirtilerinin çok daha şiddetli olmasına yol açabilir.
Beyindeki Kimyasal Maddeler
-DEHB olan bireyin genetik ve çevresel biyolojik faktörlerin etkileşimi sonucunda beyninin ön bölgesinde oluşan bozukluk, bu bölgelerdeki kimyasal yapının da bozulmasına yol açar. Beynin ön bölümündeki çalışmayı düzenleyen kimyasal maddeler olan Dopamin ve Noradrenalin DEHB olanlarda normalden daha az aktivite gösterir ve bunun sonucunda DEHB belirtileri görülmeye başlar.
Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir ?
-Düşük doğum ağırlığı
-Olumsuz ekonomik şartlar
-Çocukluk döneminde beyin hasarı
-Gebelikte annenin sigara içmesi
-Gebelikte annenin uyuşturucu kullanması
-Beyindeki sinir ağları arasındaki sinyal iletiminin bozulması
-Beyinde bazı kimyasal maddelerin (dopamin, norepinefrin ve serotonin gibi) düzgün işlev göstermemesi
-Annenin gebelikte bazı ilaçları kullanması
-Gebelik sırasında maruz kalınan toksinler
DEHB Belirtileri Nelerdir ?
DEHB belirtileri dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere 3 ana kategoride toplanabilir.
Dikkat Eksikliği İle İlişkili Belirtiler
-Kolayca dikkatin dağılması
-Görevleri tamamlamakta zorlanmak
-Detayları gözden kaçırmak
-İşleri düzenlemede ve sırayla yapmakta güçlük
-İşleri başlatmada veya bitirmede zorlanmak
-Dinleme konusunda güçlük
-Bir işi bitirmeden diğer işlere geçmek
Hiperaktivite İle İlişkili Belirtiler
-Fazla hareketli olmak
-Sessizce durmakta zorlanmak
-Sabırsız olmak
-Dik oturmada zorlanma
-Hareket etmeden uzun süre kalamamak
-Gereksiz yere konuşmak
-Sürekli olarak el veya ayaklarını oynatmak
-Koşma veya tırmanmaya eğilimli olmak
Dürtüsellik İle İlişkili Belirtiler
-Bekleme sırasında zorlanmak
-Başkalarının sözünü kesmek ve düşünmeden konuşmak
-Davranışlarının sonuçlarını düşünmeden hareket etmek
-Tehlikeli durumlarda risk alma eğiliminde olmak
-İlişkilerde sıkça sorun yaşamak
DSM’YE Göre Dikkat Eksikliği Skalası
-16 yaşa kadar çocuklar için eğer aşağıdaki maddelerden 6 veya daha fazlası.
17 yaş üstü yetişkinler için eğer maddelerden 7 veya daha fazlası.
-Dikkatin çok çabuk dağılması.
-Dikkat ve odaklanmayı sürdürmekteki zorluklar.
-Dikkat dağınıklığı neticesinde ortaya çıkan unutkanlık sonucu kaybolan eşyalar.
-Dikkat eksikliği sonucu kararlaştırılmış etkinliklerin sıklıkla unutulması.
-Odaklanmada yaşanan zorluklar neticesinde karşısındaki konuşmacıya karşı ilgisiz görünme.
-Dikkat eksikliği neticesinde verilen görevi çabuk terk etme eğilimi.
-Dağınık olma durumu. Bu sorundaki asıl sebep aslında kişinin yaptığı eylemi çabuk terk edip başka bir görev edinmesi ile arkasında bıraktığı işi unutması ile karakterizedir.
DSM’ye Göre Hiperaktivite ve Dürtüsellik Skalası
-16 yaşına kadar olan çocuklarda 6 veya daha fazla madde
17 yaş üstü yetişkinlerde 5 veya daha fazla madde
-Hiperaktif ve dürtüsellik yaşayan çocuklar ve yetişkinler aşırı aktif uzuv hareketleri gösterebilirler
-Hiperaktivite ve dürtüsellik yaşayan çocuklar ve yetişkinler Hareketsiz ya da huzurlu oturamamak
-Yetişkinlerde rahatsız edici derecede huzursuzluk, çocuklarda aşırı enerjik sürekli koşma ve tırmanma hali
-Sessiz aktivitelere katılmada yaşanan zorluklar
-Konuşma sırasını beklemede zorluklar
-Sorulan sorular tamamlanmadan cevapları telaşla yanıtlamak
-Başkaları konuşurken müdahale etmek ve kesintiye uğratmak
-Bu durumlar aslında kişinin kendisini yorması ile birlikte, sosyal çevresinin de yorulması sonucunu doğurmaktadır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğuna Eşlik Eden Diğer Sorunlar
-Öğrenme güçlükleri
-Okuma, Yazma zorlukları
-Disleksi
-otizm spektrum bozukluğu(otistik çocuklarda sıklıkla hiperaktivite görülmektedir)
-Anksiyete ve yıkıcı davranış bozuklukları
-Epilepsi vs.
DEHB’in Teşhisi İçin Kullanılan Testler
- Burdon Dikkat Testi: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileri olan çocuklarda dikkat gücünü ölçme amacıyla kullanılır.
- D2 Dikkat Testi: Seçici dikkatle zihinsel konsantrasyonun belirlenmesinde kullanılan bir araçtır. D2 dikkat testi ile hız, dikkat, işe adaptasyon, zaman kullanımı ve işe verilen önem saptanır.
- Frankfurter Dikkat Testi: Farklılıkları bulmayı ve hızını ölçen dikkat testidir.
- Stroop Testi:Belirli bir olayda kişinin tepki verme hızını, beynin dikkati yönlendirmesini, kavramsal esneklik ve zihnin işlem hızı becerilerini ölçen bir testtir. Psikiyatrik ve nörolojik hastalıklarda da tanı konulması ve nitelendirilmesi için beynin hangi bölümünün zarar görmüş olduğu saptanabilir.
- Moxo Dikkat Testi: 6-12 yaş arası çocuklar için tasarlanmış olup, uzmanlar için DEHB tanısı ve hasta gözlem süreçlerinde yardımcı bir araç görevi görmektedir. MOXO Çocuk Testi, çeşitli uyaran ve çeldiriciler içeren kısa ve online bir testtir.
Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavi Çeşitleri
- Bilişsel Davranış Terapisi
- İlaç Tedavisi
- Rutin ve Yapılandırma
- Fiziksel Aktivite
- Beslenme
- Destek Grupları ve Eğitim
