TANIM:Kendine zarar verme davranışı, yaşamını sonlandırma amacı olmaksızın kişinin bilinçli bir şekilde kendi beden dokularına zarar vermesi olarak tanımlanmıştır.
Kendine zarar verme, bir bireyin kasıtlı olarak kendine zarar verdiği veya yaralandığı davranışları ifade eder. Bu davranışlar arasında kesik atma, yakma, darbelerle kendine zarar verme veya vücuduna başka yollarla zarar verme gibi eylemler yer alabilir. Kendine zarar verme genellikle bireyin duygusal veya psikolojik acıyı hafifletmek, başa çıkma stratejisi geliştirmek veya içsel çatışmalarını ifade etmek için başvurduğu bir yol olarak kabul edilir.
Pek çok kendine zarar verme davranış biçimi olmakla birlikte sıklıkla görülenler, kendini kesme, kendini ısırma, cilde harf/şekil kazıma, yakma, çimdikleme, saç kopartma, tırnaklama, kendini sert bir yere çarpma veya kendine vurma, yaraların iyileşmesine engel olma, cildi sert bir yere sürtme, kendine iğne batırma, tehlikeli/zararlı madde içme/yutma olarak sıralanabilir.
Pek çok kendine zarar verme davranış biçimi olmakla birlikte sıklıkla görülenler, kendini kesme, kendini ısırma, cilde harf/şekil kazıma, yakma, çimdikleme, saç kopartma, tırnaklama, kendini sert bir yere çarpma veya kendine vurma, yaraların iyileşmesine engel olma, cildi sert bir yere sürtme, kendine iğne batırma, tehlikeli/zararlı madde içme/yutma olarak sıralanabilir.
KENDINE ZARAR VERME DAVRANIŞINI TANIMLAMAK IÇIN KULLANILAN DÖRT ÖLÇÜT VARDIR. BUNLAR:
- DAVRANIŞIN SÜREKLI TEKRARLANMASI (KRONIK KENDINE ZARAR VERME DAVRANIŞI)
- KIŞININ KENDINE ZARAR VERMEDEN ÖNCE GERILIM DUYGUSUNA SAHIP OLMASI,
- FIZIKSEL ACIYLA BERABER RAHATLAMA, ZEVK ALMA VEYA HOŞUNA GITME DUYGUSUNUN YAŞANMASI,
- UTANMA VE SOSYAL OLARAK DAMGALANMA KORKUSU KARŞISINDA KENDINE ZARAR VERMENIN IZLERINI YA DA KANI GIZLEMEYE ÇALIŞMA
Belirtiler
- Yara izleri, genellikle desenlerde
- Taze kesikler, çizikler, bereler, ısırık izleri veya diğer yaralar
. • Yanık oluşturmak için bir alanı aşırı ovmak.
- Keskin nesneleri veya kendine zarar vermek için kullanılan diğer nesneleri el altında bulundurmak.
- Sıcak havalarda bile kendine zarar vermemek için uzun kollu veya uzun pantolon giymek.
- Sık sık kaza sonucu yaralanma raporları
. • Başkalarıyla ilişkilerde zorluklar.
- Çabuk değişen, dürtüsel, yoğun ve beklenmedik davranışlar ve duygular.
- Çaresizlik, umutsuzluk veya değersizlik hakkında konuşma.
KENDİNE ZARAR VERME TÜRLERİ NELERDİR
kendine zarar veren kişiler bunu genellikle özel ve kesin yollarla yaparlar. Genellikle kollar, bacaklar ve gövde üzerinde can yakıcı eylemler yapılır. Bazen kendine zarar verme birkaç defalık bir eylem olmakla beraber, zaman zaman bu eylemler sürekli hale gelebilir. İşte bu noktada acilen bir uzmandan destek almak gerekir. Kendine zarar verme davranışı şu şekilde ortaya çıkabilir: Keskin bir nesne ile deriyi kesme, Kibrit, sigara veya ısıtılmış nesnelerle deriyi yakma, Deriye kelime veya sembol oyma, Kendine vurma, tokat atma veya yumruk atma, Kafasını duvara çarpma, Keskin nesnelerle cildi delme, Deri altına nesneler yerleştirme, Saç çekme, Mevcut yaraları kanatma.
NEDEN BİREYLER KENDİNLERİNE ZARAR VEREN DAVRANIŞLAR SERGİLER?
KZVD stres ve baskı yaratan durumlarda ortaya çıkan kaygı ya da olumsuz duygularla baş etme ve duyguların düzenlenmesi aracı olarak kullanılmaktadır . Kendilerine zarar veren pek çok insan, bunu içlerinde hissettikleri tüm acı ve yoğun hislerden kurtulmak, bu duyguları adeta dışarı akıtmak için yaptıklarını ifade etmektedirler. Duygusal hissizlik ve üzüntü de sıklıkla dile getirilmektedir. Diğer yandan kendi vücuduna zarar veren bireylerden bazıları da içlerini bomboş hissettiklerini ifade etmektedirler, ya fazla ya da az uyarılmaktadırlar. Duygularını ifade edemezler, yalnızdırlar, başkaları tarafından anlaşılmadıklarını söylerler ya da yakın, özel ilişkilerden korkarlar. Bazıları ise öyle uyuşmuş hissederler ki, kendilerini kestikleri zaman gördükleri kan onlara canlı ve hayatta olduklarını ispatlar. Kendine zarar vermek aynı zamanda kendi kendini cezalandırmak için de kullanılır.
Kendine Zarar Verme Bozukluğu ve Davranışını Tetikleyen En Önemli Faktörler Nelerdir?
Yaş; Gençler ve genç yetişkinler, akran baskısı, yalnızlık ve çatışma ile uğraşmaya başladıklarında, kendilerine zarar verme olasılıkları daha yüksektir.
Sosyal Çevre; Kendine zarar veren arkadaşları olan kişilerin kendine zarar verme olasılığı daha yüksektir.
Travma; Bir kişi ihmal edildiyse, istismara uğradıysa veya başka travmatik olaylar yaşadıysa, kendine zarar verme riski daha yüksek olabilir.
Kimlik Kaygısı; Kişisel kimliklerini veya cinselliklerini sorgulayan kişiler, özellikle gençler, bu durumla başa çıkmak için kendine zarar verme yolunu seçebilirler.
İzolasyon; Kendine zarar veren bazı kişiler sosyal olarak izole olurlar ve sosyal ortamlara dahil olmaktan kaçınırlar.
Ruhsal Hastalıkla;r Borderline kişilik bozukluğu, depresyon, anksiyete bozuklukları, travma sonrası stres bozukluğu ve yeme bozuklukları gibi ruhsal bozukluklar genellikle kendine zarar verme davranışları ile bağlantılıdır.
Alkol veya uyuşturucu kullanımı; Bazı kişiler, alkol veya uyuşturucu kullanırken kendine zarar verebilir.
İstismar Ve Kendine Zarar Verme:
Çocukluk çağında fiziksel veya cinsel travmaya maruz kalmak ilerleyen yaşlarda kişilik bozukluklarına ve kendine zarar verme davranışına sebep olmaktadır. Kendine zarar verenlerin %60’ ında fiziksel ve/veya cinsel kötüye kullanılma öyküsü olduğu bildirilmiştir. Ayrıca kendine zarar verme davranışı olan kadınlarda olmayanlara göre, çocukluk çağı cinsel tacizin daha sık olduğu ileri sürülmektedir
Kendine zarar verme davranışının ergenlik ve genç yetişkinlik döneminde daha fazla görüldüğü ve çoğunlukla 12-15 yaşlarında bu davranışa başlandığı ortaya konmuştur . Türkiye’de yapılan bir çalışmada ise kendine zarar verme davranışının 16-20 yaşları arasında başladığı saptanmıştır. Ergenlik döneminde başlayan kendine zarar verme davranışının zamanla artma, azalma ya da süreğenleşme ile seyredip, birçok kişide 5-10 yıl sonra sonladığı görülmektedir.
ERGENLERDE KENDİNE ZARAR VERME
Ergenlerde kendine zarar verme, olumsuz duygu durumları karşısında, özellikle öfke ve mutsuzlukla baş etme amaçlı ortaya çıkan, intihar amacı taşımayan ancak bir intihar sinyali olarak algılanması gereken kendine zarar verme eylemleri olarak tanımlanabilmektedir. Ergenliğin erken dönemlerinde, bireyin vücudunda hızlı değişimler meydana gelmesi, ergenin düşünce dünyasını meşgul eden en somut durumları oluşturmaktadır. Ergenlikle birlikte gelişme gösteren bilişsel işlevler, başkalarının duygularının önemsenmesini ön plana çıkarmaktadır. Özellikle, ergenlik döneminde cinsel hormonlarda yaşanan aktivasyon, dikkatin bedene yönelmesine sebep olmaktadır. Beden, kimlik gelişiminde önemli bir referans oluşturmaktadır. Bu bakımdan benlik ve kimlik gelişim sürecinde çeşitli zafiyetler yaşayan ergenler, bedenleriyle ilgili aşırı uğraşıya girebilmektedirler. Bu bakımdan, ergenlik döneminde gerçekleşen kendine zarar verme durumlarında, davranışların altında yatan nedenler konusunda kapsamlı değerlendirmeler gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
ERGENLERDE KENDİNE ZARAR VERME BELİRTİLERİ
Kendilik algısı ya da beden imajında sorun olması
Kişinin kaotik bir aile yapısına sahip olması
Evde baskın otorite oluşturan figürler olması
Engellenme eşiğinin düşük olması
Kendine zarar verme davranışının, arkadaş grubunda kabul görmesini sağlayacak ya da prestij oluşturacak bir davranış olarak algılanması
Acı ve kan görmekten keyif alınması
Ayrıca, ergenlikte kendine zarar verme davranışlarında temelde yatan psikiyatrik birtakım durumların olduğu da gözlemlenmiştir. Bu psikiyatrik durumlar;
Ailede bulunan psikiyatrik hastalık öyküsü
İntihar girişimi öyküsü Ergenin kardeşlerinde bulunabilecek psikiyatrik sorunlar
Depresyon bulguları
Bipolar bozukluklar Borderline kişilik özellikleri
Madde kullanımı ya da yeme bozuklukları şeklinde sıralanabilmektedir.
Pek çok ergen kendine zarar verme davranışını gizli bir biçimde yapar ve bu gizlilik bir şeylerin yanlış gittiğine dair önemli bir işarettir. Ergenlik döneminde bireylerin arkadaşları ile uzun süre vakit geçirerek ailelerinden uzaklaşmaları normal olmakla birlikte, ergenin çok uzun süre fiziksel ve duygusal olarak içe kapanması normal bir durum değildir. Bu şekilde bir uzaklaşma ya da içe kapanma genç mutlu görünse bile kendine zarar verme ya da olumsuz baş etme becerileri konusunda risk oluşturan işaretlerdir. Diğer işaretler: Kollarda, bacaklarda, karında kesik ya da yanık izleri Gizlenmiş jilet, bıçak ya da başka kesici aletler ve paket lastiği (kan akışını arttırmak ya da yaralanan bölgeyi uyuşturmak için). Yatak odasında ya da banyoda uzun süre yalnız kalma. Mevsime uymayan kıyafetler giyinme. Yaz mevsiminde uzun kollu giysiler giyinme gibi.
Ergenler yaşadığı boşluk duygusundan, depresyon ve gerçekçi olmayan duygulardan uzaklaşmak, rahatlama duygusuna sahip olmak ve duygusal acıları bastırmak için kendilerine zarar verirler. Bir başka ifadeyle düşüncelerini, hislerini kelimelere dökmekte zorlanan gençler, duygusal gerilimlerini, fiziksel rahatsızlıklarını, çektikleri acıları, kendilerine olan güvensizliklerini ya da eksik güvenlerini kendilerine zarar vererek gösterirler . Sıkıntı yaratan duygularla baş etmede ve yaşadığı sorunları çözmede zorluk çeken ergenlerde KZVD sık gözlenir.
KENDİNE ZARAR VERMEKLE İLGİLİ YANLIŞ BİLDİKLERİMİZ
Kendine zarar vermek başarılmamış bir intihardır: Kendine zarar vermek yaşamın sürdürülmeye çalışılması, yaşamak için, hayatta ve ayakta kalmak için ciddi bir direniştir; yaşamla, yaşamakla ilgilidir; ölümle değil. Yaralar ender olarak hayati önem taşırlar. Kendine zarar vermekle intihar etmek arasındaki farkı ve bunların kişideki gerçek anlamlarını anlayabilmek şarttır.
Kendine zarar vermek sadece dikkat çekmek için yapılır: Kendine zarar vermek kişinin derin ve büyük bir acıyla baş edebilmek için kullandığı bir yöntemdir. Bir süre için bir şeylerin gerçekten yolunda gitmediğini göstermek için çaresiz denemelerdir ve bu bireye ilgi ve şefkat göstermek, zaman ayırmak, mutlaka yardım almasını sağlamak gerekmektedir.
Kendine zarar vermek çılgınlık işaretidir: Kendine acı vermek üzüntü ve acı çekmenin işaretidir, çılgınlığın değil.
Kendine zarar veren kişi başkaları için de tehlikelidir: Kendine zarar veren kişi öfkesini kendisine yöneltmekte ve kendisini yaralamaktadır; başkalarını değil.
KENDİNE ZARAR VERME TEDAVİSİ
Kendine zarar verme, bireyin içsel çatışmalarını ve duygusal acılarını ifade etmek veya hafifletmek için başvurduğu bir davranıştır. Bu nedenle, tedavi süreci, bireyin kendine zarar verme davranışını ve altta yatan nedenleri ele almayı hedefler. Tedavide terapi, danışmanlık ve ilaç tedavisi gibi çeşitli yöntemler kullanılabilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): BDT, bireyin olumsuz düşünce kalıplarını ve davranışlarını tanımlamasına ve değiştirmesine yardımcı olan bir terapidir. Kendine zarar verme davranışının ardındaki düşünce ve hisleri anlamak ve sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmek için etkili bir yöntemdir.
Diyalektik Davranışçı Terapi (DDT): DDT, özellikle sınırda kişilik olan bireyler için faydalı olabilir. Bireye duygusal düzenleme, stres toleransı ve etkili iletişim becerilerini öğretir.
Psikodinamik Terapi: Bu terapi türü, bireyin geçmişte yaşadığı deneyimleri ve travmaları inceleyerek kendine zarar verme davranışının kökenlerini anlamasına yardımcı olabilir.
Aile ve Grup Terapisi: Bireyin sosyal çevresiyle ilişkilerini güçlendirmek ve destek sağlamak için aile ve grup terapisi de kullanılabilir.
Selin Sude SİNAP
