İnsanlar da sinir sistemi Merkezi ve periferik sinir sistemi olarak 2 ye ayrılır. Periferik sistem de otonom ve somatik olarak ikiye ayrılır.
Somatik sistem: duyusal bilgilerin iletilmesnden ve istemli hareketlerden sorumludur. Otonom sinir sistemi: Visseral sinir sistemi olarak da bilinir. Otonom sistem kan akışı, kalp atışı, sindirim ve solunum gibi istemsiz vücut fonksiyonlarını düzenlemekten sorumlu olan periferik sinir sisteminin bir parçasıdır. Başka bir deyişle, genellikle istemli ya da kontrol altında olmayan vücudun yönlerini kontrol eden otonom sistemdir. Bu sistem, bu işlevlerin bilinçli bir şekilde düşünmeye gerek kalmadan gerçekleşmesini sağlar. Sempatik ve parasempatik olarak 2 ye ayrılır.
Sempatik sistem: kaçma savaşma dürtülerinden sorumludur diyebiliriz. Çevredeki var olabilecek potansiyel tehlikelerde nasıl davranması gerektiğine karar verir. Vücudun bir tehlike ile karşılaşması durumunda kişiyi harekete geçirmek amaçlı hızlı tepki verebilmesini sağlar. Hayatta kalmak için verdiği efor sırasında bazı vücut tepkileri gerçekleşir. Parasempatik sistem; genel olarak hareketlerimizi yavaşlatmaya yönelik çalışır. Bu sistem doku ve sinyallerin vücutta korunmasını sağlar. Vücudumuzu genelde yavaşlatan, rahatlatan etkinlikte bulunur.
3 lü Beyin Teorisi
Paul MacLean’a göre beyin üç bölgeden oluşur. Bu üç bölge insan evriminin farklı aşamalarında meydana geldiğini ileri sürmektedir. MacLean’e göre beyin bir çeşit kazıbilim (arkeoloji) alanıdır. Beyin yapıları 3 kardeşe benzetilmekte ve bu kardeşler birbirini etkileyerek davranışların ve kararların oluşmasında etkili olmaktadır.
1) İlkel Beyin (Sürüngen Beyni)
2) Limbik Sistem (Duygusal beyin)
3) Neokorteks (Düşünen Beyin)
İLKEL BEYİN:
Büyük ölçüde beyin sapından oluşur. Zihinsel kapasite gerektirmeyen, vücudun hayatta kalma çabası ile ilişkili otomatik davranışlar dan oluşur. Amacı fiziksel olarak yaşamı devam ettirme ve bedenin bütünlüğünü sağlamaktır. Sindirim, dolaşım, solunum, eşleşme törenleri belli bir bölgeye ait olma, toplumsal hakimiyet kurma, alışkanlıklar, savaş ya da kaç cevabı bu nöronlarda işlenir. Otomatiktir ve değişime dirençlidir. Örnek: Büyük kardeş
BENİM evim, BENİM ailem, BENİM ülkem, BENİM odam, BENİM koltuğum (alan savunması) BANA bak benim gibisi YOK (giyim kuşam törensel gösteriş) Toplu halde hareket etme (sürü davranışı)
LİMBİK BEYİN (Duygusal Beyin):
Ortanca kardeş. Duygusal boyut. Kardeşler arasındaki bağlantı kurma ve mutlak hakimiyeti engelleme
Limbik sistem duygusal dürtüleri ve hafıza oluşumunu kontrol etmekten sorumlu olan beyin ağ sistemi olarak tanımlanır. Korku, öfke, açlık, seksüel merkezleri barındırmasının yanı sıra aynı zamanda öğrenme ve hatırlama işlevlerini de yürütür. İnsanların duygusal sinir sistemi olarak tanınır.
Limbik Sistemin Yapıları
Hipokampus: İnsan beyninin her iki tarafında iki hipokampi bulunur. Bu iki hipokampi insan beyninin hafıza merkezleridir. Hipokampus öğrenme ve duygularla da bağlantılıdır. Hipokampusun bir şekilde hasar görmesi ciddi hafıza sorunlarına neden olur.
Amigdala: Amigdala, hipokampusun hemen yanında yer alır. Duygusal tepkilerimiz amigdala üzerinde şekillenir. Mutluluk, heyecan, öfke, endişe ve diğer duygularımızın kontrol merkezi amigdaladır. Amigdala, hatıralara duygusal içerik ekleyerek hipokampus ile etkileşime girer.
Talamus: Koku alma duyusu hariç, tat alma, görme, işitme ve dokunma gibi diğer duyu organlarından sorumlu.
Hipotalamus: endokrin sistemini (hormon salgılanması), otonom sinir sistemini (nefes almak, sindirim, kalbin atması, tükürük, terleme gibi bizim kontrolümüzde olmayan yaşamsal fonksiyonlar) ve uyku döngüsünü düzenler. Başlıca görevleri beslenme, cinsellik, vücut ısısı ve biyolojik saatin düzenlenmesidir.
NEOKORTEKS BEYİN (Düşünen Beyin):
Beyin hemisferinin en dış tabakasını oluşturur. En küçük ve en zeki kardeş. Akıl yürütme ve düşünme yetisi
Anatomik yapılar: − Frontal lob: Geri bildirim değerlendirme, planlama, Bilinçli karar verme, limbik sistem uyarılarının işlenmesi ile sosyal davranışların kontrol edilmesi − Parietal lob: Hafıza merkezi, kelimelerin birleştirilip cümle oluşturulması − Temporal lob: Koku ve işitme duyularına göre tepki verilmesi − Oksipital lob: Görüntülerin analiz edilerek tepki verilmesi − İnsular lob: Tat, duygu, hafıza ve cinsel davranışın işlenmesi
Elif CAN Rumeysa DOĞAN
